Bezwarunkowy dochód podstawowy to pomysł stałego świadczenia socjalnego dla każdego obywatela. „Pensja za nic„, bo tak też jest określana, miałaby zastąpić szereg innych oddzielnych świadczeń socjalnych, jak 500 plus czy zasiłek dla bezrobotnych. Bezwarunkowy dochód podstawowy miałby ograniczyć biurokrację konieczną przy wielu różnych zasiłkach. Obywatele mieliby większą gwarancję stałego dochodu, a więc i środków na utrzymanie. Może to być bardzo korzystne rozwiązanie zwłaszcza, w dobie panującej inflacji.
Bezwarunkowy dochód podstawowy – co to jest?
Bezwarunkowy dochód, czyli dochód gwarantowany w założeniu, miałby być wypłacany każdemu obywatelowi Polski w takiej samej wysokości, bez konieczności spełnienia jakichkolwiek wymogów. Proponowana kwota to 1300 zł. Jedynym warunkiem jest bycie obywatelem danego kraju. Bezwarunkowy dochód podstawowy ma na celu pokryć podstawowe potrzeby mieszkańca kraju, bez względu na jego sytuację zawodową, finansową oraz zdrowotną. W praktyce dochód podstawowy mógłby pomóc w pokryciu kosztów kredytu hipotecznego, rachunków, zakupu środków niezbędnych do życia, wyprawkę szkolną itd. Bezwarunkowy dochód podstawowy, byłby również tańszy i prostszy w realizacji, niż obecny zróżnicowany system świadczeń socjalnych. Dlaczego? Do każdego świadczenia zatrudnianych jest wielu urzędników, a świadczenia same w sobie i tak nie rozwiązują wszystkich oczekiwań potrzebujących.
Bezwarunkowy dochód podstawowy w Polsce – od kiedy?
Jakie są szanse na to, że bezwarunkowy dochód podstawowy zostanie wprowadzony w Polsce? Wszystko zależy od wyników eksperymentu i ostatecznych decyzji rządu. Obecnie nie ma planu, aby wprowadzić świadczenie dla wszystkich Polaków, jednak Polski Instytut Ekonomiczny już w 2020 roku opublikował raport na temat świadczenia, wskazując szanse na powodzenie takiego rozwiązania. Pomysł wprowadzenia w Polsce bezwarunkowego dochodu podstawowego zostanie przetestowany na wybranej grupie mieszkańców północno-wschodniej Polski. Grupa minimum 5000 osób będzie otrzymywała bezwarunkowo 1300 zł miesięcznie przez dwa lata. Celem badania jest sprawdzenie, jak zmieni się ich status ekonomiczny, dobrostan oraz relacje społeczne. Za projekt odpowiada Stowarzyszenie Warmińsko-Mazurskich Gmin Pogranicza wraz z grupa socjologów. Jeśli projekt powiedzie się, zostanie on realizowany w kolejnych gminach i województwach – zaczynając jednak od tych najuboższych.
Bezwarunkowy dochód podstawowy – wady i zalety
Bezwarunkowy dochód podstawowy ma zarówno swoje zalety, jak i wady. Jakie są zalety dochodu gwarantowanego?
- Zaspokojenie podstawowych potrzeb wszystkich obywateli.
- Ograniczenie ubóstwa.
- Wyrównanie szans życiowych – ubożsi będą mogli mieć więcej motywacji do podjęcia pracy, ponieważ nie stracą świadczenia przy poprawie swoich dochodów.
- W porównaniu z obecnie zróżnicowanymi świadczeniami, które angażują dodatkowych urzędników, dochód bezwarunkowy jest łatwiejszym i tańszych sposobem wspierania obywateli.
- Zredukowanie bezrobocia technologicznego.
Wady bezwarunkowego dochodu podstawowego:
- Brak środków finansowych na realizację programu na szeroką skalę w jednym czasie.
- Konieczność podniesienia podatków.
- Ryzyko zwiększenia inflacji.
- Możliwość spadku podaży pracy.
Czym charakteryzuje się bezwarunkowy dochód podstawowy?
Dochód gwarantowany wedle swoich założeń powinien przysługiwać wszystkim mieszkańcom bez warunków związanych z podjęciem pracy i ze składkami. Ma przysługiwać wszystkim obywatelom danego kraju/terytorium, a nie tylko wybranej grupie, ma zatem charakter powszechny. Świadczenie to jest skierowane do jednostek, a nie do rodziny czy samego gospodarstwa domowego. Bezwarunkowy dochód podstawowy ma być przekazywany w formie pieniężnej, nie zaś bonów, usług czy innych dóbr. Świadczenie powinno być regularne – wypłacane co miesiąc. Dochód podstawowy charakteryzuje się odpowiednią wysokością świadczenia – nie może być za niski, ani też za wysoki. Jego celem jest zapewnienie podstawowych potrzeb.
Bezwarunkowy dochód podstawowy w innych krajach
Bezwarunkowy dochód podstawowy, jak dotąd nie został wprowadzony w żadnym większym kraju, a jedynie lokalnie – jak np. na Alasce. Projekt był jednak testowany w Europie w ramach dochodu obywatelskiego. Test przeprowadzono m.in. w Finlandii w latach 2017-2018. W tym kraju 2000 bezrobotnych otrzymywało co miesiąc 560 euro. Środki otrzymywali niezależnie od tego, czy poszukiwali pracy czy nie. Niestety wyniki eksperymentu wykazały, że dochód podstawowy nie zmobilizował do podjęcia pracy, ale poprawił za to kondycję psychiczną najbiedniejszych mieszkańców.
Na znacznie większą skalę, bezwarunkowy dochód podstawowy wprowadziły Włochy w 2019 roku. Przeznaczony był dla najbiedniejszych mieszkańców, czyli około 2, 3 mln obywateli. Wsparcie wynosiło od 200 do 1000 euro miesięcznie, a wysokość zależna była od dochodów jednostek. Nie był to jednak bezwarunkowy dochód podstawowy zgodnie z charakterystyką założeń, ponieważ był on udzielany pod określonymi warunkami. Co ciekawe, bezwarunkowy dochód podstawowy był również brany pod uwagę w Szwajcarii z powodu rosnącego bezrobocia. W 2016 roku jedna z partii zaproponowała wypłatę świadczenia obywatelom w wysokości 2,5 tys. franków szwajcarskich dla osób dorosłych i 625 dla dziecka. Propozycja została poddana referendum i aż 78% Szwajcarów było przeciwnym pomysłowi i ostatecznie projekt nie został wdrożony w życie.
